Mαθαίνω παίζοντας στο σχολείο μου

Γ΄Ενότητα

Η Μεγάλη Επανάσταση (1821-1830)

Κεφάλαιο 1

Η Φιλική Εταιρεία

Παρουσίαση από τον Γ. Σουδία

Παρουσίαση από τον Α. Μελιόπουλο

Συνθηματικά αναγνώρισης
Επειδή οι Φιλικοί δεν γνωρίζονταν ο ένας με τον άλλο είχαν συνθηματικά και σημεία αναγνώρισης μεταξύ τους.

Εξωτερικά σημεία αναγνώρισης των συστημένων ήταν τα εξής:

΄Αρχιζαν με κινήσεις των χεριών: πρώτα χειραψία.

Αν κάποιος μετέφερε μήνυμα (προφορικό συνήθως) σε άλλον:

Του έκανε νεύμα με το χέρι (φέρνοντας το δάχτυλο στο κάτω χείλος) ότι θέλει να του μιλήσει.

Αν εκείνος ήταν ενημερωμένος ως μέλος της Εταιρίας μυημένο - ορκισμένο, ανταποκρινόταν με άλλη συμβολική κίνηση: κινούσε το χέρι του προς το πτερύγιο του αυτιού του, για να δηλώσει έτσι ότι είναι πρόθυμος να ακούσει.
Συνέχιζαν με συνθηματικά:

Ο α΄ έλεγε: λ

Ο β΄ απαντούσε: α

Ο α΄ συνέχιζε: ν

Ο β΄ έλεγε: τ

Ο α΄ συνέχιζε: ο

Ο β΄ τελείωνε με : ν

(Η λέξη που προκύπτει –λαντον- δε γνωρίζουμε αν είχε κάποιο ειδικό νόημα ή ήταν τυχαίο άθροισμα των έξι γραμμάτων).

Κωδικοί

Για τα κύρια ονόματα στελεχών της Εταιρείας είχαν γράμματα συνθηματικά:

Αθαν. Τσακάλωφ = Α.Β.

Νικ. Σκουφά = Α.Γ.

Εμμ. Ξάνθο = Α.Ζ.

Γρηγόριο Δικαίο( Παπαφλέσσα) = Α.Μ.

Για μερικά ονόματα ιδιαίτερης αξίας για την Εταιρία χρησιμοποιούσαν οι Φιλικοί ιδιαίτερη προσωνυμία ενδεικτική και της υπόληψης που ένιωθαν γι’ αυτά.

Έτσι:

ο Αλέξανδρος Υψηλάντης επονομαζόταν Καλός ή Ανδρέας Ραδάμανθυς, ο Καποδίστριας Ευεργετικός, ο Παπαφλέσσας Αρμόδιος.

Υπήρχαν λέξεις συνθηματικές ή συμβολικές για κάποιες έννοιες ειδικής σημασίας, όπως:

Αγαπητικός = συγγενής	Αγκάθι= εχθρός
Αγοράζω = μαθαίνω	Κοπάδι = στόλος
Αλλάζοντες= φύλακες	Κύκλωψ = κατάσκοπος
Αρραβών = επικύρωση	Οινοπόται = Φαναριώτες
Βροχή = Αρχή της Εταιρείας	Οψάρια = σπαθιά
Δένδρα = τουφέκια	Πολλοί = Κεφαλονίτες
Δυστυχείς = αρχιερείς συνόδου	Προίκα = στρατιωτική βοήθεια
Εκδικητικοί = προεστοί του Μοριά	Σκοτείνιασμα = υποψία
Ελέφας= καράβι	Σύννεφα = μέλη της εταιρείας
Ελπίζοντες = κατάδικοι	Τζιράκι = πρέσβυς
Ευεργετικός = Καποδίστριας	Τραγουδιστής= κανόνι
Ίππος= καράβι μικρό	Υπανδρία = συμμαχία
Καλός = Αλέξανδρος Υψηλάντης	Χορευταί = κλέφτικα στρατεύματα
Καμήλα = πλοίο εμπορικό

Χρησιμοποιούσαν και αριθμούς με συνθηματική σημασία, όπως:

2. = Πελοπόννησος	83. = Τεργέστη
5. = Σπέτσες	101. =Ισμαήλι
6. = Ύδρα	108.= Αναγνωσταράς
20.= Γιάννενα	109. = Ιω. Φαρμάκης
26. = Ρούμελη	110. = Πέτρος Μαυρομιχάλης
39. =Βουκουρέστι	111. = Γεωργάκης Ολύμπιος
51. =Γαλάτσι	112 . = Μπίμπασης Σάββας
62. =Κωνσταντινούπολη	118. = Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
66. =Μυτιλήνη	114. = Χριστόφορος Περραιβός
68. =Σμύρνη

Κατά συνέπεια, αν έπεφτε στα χέρια διωκτικών υπηρεσιών (π.χ. της αυστριακής αστυνομίας, που

παρακολουθούσε άγρυπνα τις κινήσεις των Ελλήνων) μια επιστολή φιλικών των ανώτερων βαθμίδων,

θα χρειαζόταν διπλή αποκρυπτογράφηση, για να κατανοηθεί:

Τι εννοεί όταν λέει "ο Καλός ή ο Αρμόδιος σχεδιάζει να πάει με κοπάδι στο 2 έχοντας μαζί του 10.000 δέντρα";

Ιερά Συμμαχία, ή Μεγάλη Συμμαχία: ιστορική, μυστική αρχικά, τριμερής συνθήκη που συνήφθη μεταξύ των Αυτοκρατόρων Αλεξάνδρου Α΄ της Ρωσίας, Φραγκίσκου Α' της Αυστρίας και του Βασιλέα Φρειδερίκου Γουλιέλμου Γ΄ της Πρωσίας, (νικητές των ναπολεόντειων πολέμων) την οποία συνομολόγησαν και υπέγραψαν αυτοπροσώπως, στο Παρίσι στις 14/26 Σεπτεμβρίου(ν.ημερ) του 1815, δηλαδή περίπου τρεις μήνες μετά την λήξη του Συνεδρίου της Βιέννης (Ιούνιος 1815). Στη συμμαχία αυτή προσχώρησε το ίδιο έτος και η Αγγλία ενώ με την επιμέρους λεγόμενη συνθήκη «Αιξ λα Σαπέλ» του 1818 προσχώρησε και η Γαλλία.

19ος αιώνας

Ερωτήσεις:
1. Τι ήταν η Φιλική Εταιρεία, πού, πότε και από ποιους ιδρύθηκε; Ποιος ήταν ο σκοπός της ίδρυσής της; Για ποιο λόγο ιδρύθηκε στην Οδησσό;
2.Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην ίδρυσή της;
3. Πού μεταφέρθηκε η έδρα της Εταιρείας; Ποια ήταν η συνέπεια της μεταφοράς της έδρας;
4. Ποιος ανέλαβε τελικά την αρχηγία της Εταιρείας;
5. Πώς ήταν η δομή της οργάνωσης της εταιρείας; Πώς επικοινωνούσαν τα μέλη της και για ποιο λόγο;
6. Ποια ήταν η "Μεγάλη Δύναμη" πίσω από την Εταιρεία;
7.ποια ήταν τα σχέδια της Εταιρείας για τον τόπο έναρξης της Επανάστασης και για ποιο λόγο;
8. Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι ο Κολοκοτρώνης υποστηρίζει ότι "δεν έχουμε καμιά ελπίδα από τους ξένους;" (πηγή σελ. 76 του βιβλίου)

Ενδεικτική απάντηση της 1ης ερώτησης:
1. Η Φιλική Εταιρεία ήταν οργάνωση που ιδρύθηκε μυστικά το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας. Ιδρύθηκε από τρεις εμπόρους που ζούσαν και δραστηριοποιούνταν εκτός Ελλάδας: τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Νικόλαο Σκουφά. Σκοπός της Εταιρείας ήταν να προετοιμάσει και να συντονίσει τον απελευθερωτικό αγώνα των υπόδουλων Ελλήνων που ωστόσο θα στηρίζεται στις δικές τους δυνάμεις.
Η Οδησσός αποτελούσε φιλόξενο περιβάλλον καθώς είχε δημιουργηθεί εκεί μια από τις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες ελληνικές παροικίες και ταυτόχρονα βρίσκονταν αρκετά μακριά από τα βλέμματα των Τούρκων.

Ενδεικτική απάντηση της 8ης ερώτησης:
8. Η κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη δεν βοηθούσε την υλοποίηση της απελευθέρωσης των Ελλήνων. Παρόλο που είχε προηγηθεί η Γαλλική επανάσταση, η ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό το 1815, ένωσε τις τρεις μεγάλες νικητήριες δυνάμεις ( Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία) με την ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας σύμφωνα με την οποία απαγορευόταν κάθε επαναστατικό κίνημα ως επίκίνδυνο για το καθεστώς της μοναρχίας (βασιλείας). Ο Κολοκοτρώνης γνωρίζοντας την κατάσταση καθώς και το γεγονός ότι οι ξένοι δρούν σύμφωνα με το δικό τους συμφέρον, υποστήριζε ότι οι Έλληνες έπρεπε να βασίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις για τη διεκδίκηση της ελευθερίας τους. Κανένας δεν θα ενδιαφερόταν περισσότερο για το όφελος και την ανεξαρτησία τους πέρα από τους ίδιους.

Γλωσσάρι:
μύηση: η διαδικασία στρατολόγησης των μελών της Φιλικής Εταιρείας
Υπέρτατη Αρχή: ομάδα ατόμων που αποτελεί τη μυστική ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας
αδιάλλακτος : Από το α- στερητικό +  διαλλάττω (που σημαίνει συμφιλιώνω, συμβιβάζω)
επίθετο αδιάλλακτος -η -ο
σημασία: αυτός που εμμένει στις θέσεις του, δεν κάνει καμιά υποχώρηση και δεν δέχεται κανένα συμβιβασμό.
Συνώνυμα: ασυμβίβαστος     ανένδοτος       ανυποχώρητος           αλύγιστος

Αντώνυμο: διαλλακτικός

Κεφάλαιο 2

Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία

Το μάθημα στο βιβλίο

Παρουσίαση από τον Γ. Σουδία

Παρουσίαση από τον Α. Μελιόπουλο

Η σημαία του Ιερού Λόχου

Ο Ιερός Λόχος (περίπου 450 άτομα) ήταν ένα στρατιωτικό σώμα από Έλληνες σπουδαστές των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, που στο κάλεσμα του Υψηλάντη έτρεξαν με προθυμία να πάρουν μέρος στον αγώνα. Τον Ιερό Λόχο τον συγκρότησε ο Υψηλάντης στην πορεία του προς το Βουκουρέστι. Στη μάχη του Δραγατσανίου ( 2 Ιουνίου 1821) οι Ιερολοχίτες έβαψαν με το αίμα τους το πεδίο της μάχης.

Η Εξέγερση στη Μολδοβλαχία

Ο Α. Υψηλάντης πέθανε τον Ιανουάριο του 1828 έγκλειστος σε αυστριακό φρούριο παρηγόρητος που δεν κατόρθωσε να φτάσει στη μαχόμενη Ελλάδα, όπου χάραζε ήδη η ελευθερία.

Ο Γεωργάκης Ολύμπιος έβαλε φωτιά στην πυροτιδαποθήκη της μονής Σέκου και παρέσυρε πολλούς Τούρκους μαζί του τον Σεπτέμβριο του 1821.

Ο Ιωάννης Φαρμάκης συνελήφθη αιχμάλωτος μαχόμενος, στάλθηκε στην Κων/πολη και αποκεφαλίστηκε.

KLIK

Γλωσσάρι:
καθαιρώ: στερώ από κάποιον το αξίωμά του
στερώ από στρατιωτικό το βαθμό του
ετυμολογία: κατά + αιρώ (συλλαμβάνω, αποκτώ)
υπασπιστής : αξιωματικός στην άμεση υπηρεσία ανώτατου στρατιωτικού ή
πολιτικού αξιωματούχου
ετυμολογία: υπασπίζω - υπό + ασπίζω (ασπίς)
Η αρχική σημασία της λέξης δήλωνε οπλοφόρο που κρατούσε την ασπίδα αξιωματούχου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1) Γιατί η Επανάσταση ξεκίνησε από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Μολδαβία και Βλαχία);

2) Πότε ξεκίνησε η επανάσταση στη Μολδοβλαχία;

3) Η Επανάσταση συνάντησε δυσκολίες; Τι έκανε ο Υψηλάντης με τους επαναστάτες στο Βουκουρέστι;

4) Ποια ήταν η αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων, του Πατριάρχη και της Ρωσίας απέναντι στην εξέγερση αυτή;

5) Πώς αντιμετώπισε ο Υψηλάντης τον πολυάριθμο οθωμανικό στρατό και πού έγινε η πιο σημαντική μάχη;

6) Ποια η τύχη του Υψηλάντη, των άλλων Ελλήνων και των οπλαρχηγών Ολύμπιου και Φαρμάκη;

7) Ποια ήταν η θετική πλευρά της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία;

8)Τι ήταν ο Ιερός Λόχος και ποια η τύχη του;

9) Σχολιάστε τα λόγια του Υψηλάντη (πηγή 1 σελ 80)

Κεφάλαιο 3

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο

Το μάθημα στο βιβλίο

Παρουσίαση από Α. Μελιόπουλο

Παρουσίαση από Γ. Σουδία

Ερωτήσεις:
1. Για ποιους λόγους η Πελοπόννησος ήταν ο κατάλληλος τόπος;
2. Πώς έδρασαν ο Παπαφλέσσας και ο Κολοκοτρώνης;
3. Πώς έδρασαν οι Τούρκοι;
4. Πότε και πού ξεκίνησε η επανάσταση και πώς κλιμακώθηκε;
5. Τι κρίθηκε αναγκαίο για την επιτυχή εξάπλωση της επανάστασης;
6. Τι έγινε τον Ιούνιο του 1821;
7. Ποια κάστρα κατέλαβαν οι Έλληνες;
8. Πώς αντιμετώπισε την ελληνική επανάσταση η Ιερή Συμμαχία στη Βερόνα; (πηγή σελ. 84)

Κεφάλαιο 4

Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα

Το μάθημα στο βιβλίο

Παρουσίαση από τον Γ. Σουδία

Παρουσίαση από τον Α. Μελιόπουλο

Δύσκολες συνθήκες για την εξέγερση στη Σ. Ελλάδα

αραιοκατοικημένη στα δυτικά
άπειροι στα πολιτικά πρόκριτοι
σημαντική παρουσία οθωμανικού στρατού
ΘΕΤΙΚΟ: φημισμένοι και ικανοί Κλέφτες και Αρματωλοί στην περιοχή

- Συσκέψεις (έναρξη του αγώνα στη Σ. Ελλάδα)

Ιανουάριος 1821: Λευκάδα
Μάρτιος 1821: Βοιωτία

- Επαναστατικές ενέργειες

1) Ανατολική Στερεά

κατάληψη Σαλώνων (Άμφισσα) (Πανουργιάς) με τη βοήθεια κατοίκων του Γαλαξιδίου
κατάληψη Λιδωρίκι, Λιβαδειά, Αταλάντη, Θήβα
Αθήνα περιορίζοντας του Τούρκους στην Ακρόπολη
Χαλκίδα (Αντώνιος Κριεζής)

ΠΗΓΗ φωτογραφίας: daskalosa.eu

Πανουργιάς (Αρματωλός Σαλώνων)

Αντώνιος Κριεζής: αγωνιστής του 1821 και στη συνέχεια 2 φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας (1849 - 1854)

2) Δυτική Στερεά

Αγρίνιο (Βραχώρι), Αιτωλικό, Μεσολόγγι - άφιξη Α. Μαυροκορδάτου

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος: Φαναριώτης, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας αξιωματούχων (διερμηνείς, ηγεμόνες). Πολιτική προσωπικότητα που επεδίωκε τη στήριξη της Αγγλίας. Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1833 - 1834 και 1854 - 1855)

Αντιδράσεις Τούρκων

Χουρσίτ Πασάς: τους πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη

Χουρσίτ Πασάς

Κιοσέ Μεχμέτ

Ομέρ Βρυώνης

Οι Έλληνες περιμένουν τους Τούρκους:

Πανουργιάς: (θάνατος Ησαΐα) Ηράκλεια
Δυοβουνιώτης: γέφυρα του Γοργοποτάμου

Οι Τούρκοι τους εκδίωξαν

Διάκος: γέφυρα της Αλαμάνας

- Μάχη της Αλαμάνας: 23 Απριλίου 1821 - τραυματισμός αιχμαλωσία και μαρτυρικός θάνατος του Διάκου

- Χάνι της Γραβιάς

8 Μαΐου 1821: Οδυσσέας Ανδρούτσος με 118 άνδρες και ηρωική έξοδο - σημαντικές απώλειες για τους Τούρκους.

ΠΗΓΗ φωτογραφιών: anoixtosxoleio.weebly.com

Η συμβολή της θυσίας του Διάκου:

Έδειξε ότι η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν μια απλή εξέγερση, αλλά αποφασιστικός αγώνας για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού.
Ενέπνευσε τους Έλληνες αγωνιστές.

Η συμβολή της μάχης στο χάνι της Γραβιάς:

Μεγάλες απώλειες για το οθωμανικό στράτευμα.
Ανακόπηκε η πορεία του οθωμανικού στρατού προς την Πελοπόννησο.
Τονώθηκε το ηθικό των εξεγερμένων Ελλήνων σε ολόκληρη τη Στερεά Ελλάδα.

Αθανάσιος Διάκος
Δημοτικό (κλέφτικο)
Τρία πουλάκια κάθουνταν ψηλά στη Χαλκουμάτα.
Το 'να τηράει τη Λειβαδιά και τ' άλλο το Ζητούνι,
το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει:
-Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα.
Μην ο Καλύβας έρχεται, μην ο Λεβεντογιάννης;
-Νουδ' ο Καλύβας έρχεται νουδ' ο Λεβεντογιάννης.
Ομέρ Βρυώνης πλάκωσε με δεκαοχτώ χιλιάδες.

Ο Διάκος σαν τ' αγροίκησε πολύ του κακοφάνη.
Ψηλή φωνή εσήκωσε, τον πρώτο του φωνάζει.
"Τον ταϊφά μου σύναξε, μάσε τα παλληκάρια,
δώσ' τους μπαρούτη περισσή και βόλια με τις χούφτες,
γλήγορα για να πιάσουμε κάτω στην Αλαμάνα,
που 'ναι ταμπούρια δυνατά κι όμορφα μετερίζια".

Παίρνουνε τ' αλαφριά σπαθιά και τα βαριά τουφέκια,
στην Αλαμάνα φτάνουνε και πιάνουν τα ταμπούρια.
"Καρδιά, παιδιά μου" φώναξε, "παιδιά μη φοβηθείτε,
σταθείτε αντρειά σαν Έλληνες και σα Γραικοί σταθείτε".

Ψιλή βροχούλα έπιασε κι ένα κομμάτι αντάρα,
τρία γιουρούσια έκαμαν, τα τρία αράδα αράδα.
Έμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες.
Τρεις ώρες επολέμαε με δεκαοχτώ χιλιάδες.
Βουλώσαν τα ταμπούρια του κι ανάψαν τα τουφέκια
κι ο Διάκος εξεσπάθωσε και στη φωτιά χουμάει.
Ξήντα ταμπούρια χάλασε κι εφτά μπουλουκμπασήδες
και το σπαθί του κόπηκε ανάμεσα απ' τη χούφτα
και ζωντανό τον έπιασαν και στον πασά τον πάνουν.
Χίλιοι τον παν από μπροστά και χίλιοι από κατόπι.

Κι ο Ομέρ Βρυώνης μυστικά στον δρόμο τον ερώτα:
"Γίνεσαι Τούρκος Διάκο μου, την πίστη σου ν' αλλάξεις,
να προσκυνήσεις στο τζαμί, την εκκλησιά ν' αφήσεις";
Κι εκείνος τ' αποκρίθηκε και στρίβει το μουστάκι:
"Πάτε κι εσείς κι η πίστη σας, μουρτάτες να χαθείτε!
Εγώ Γραικός γεννήθηκα Γραικός θε ν' αποθάνω.
Α, θέλετε χίλια φλωριά και χίλιους μαχμουτιέδες
μόνον εφτά μερών ζωή θέλω να μου χαρίστε,
όσο να φτάσει ο Οδυσσεύς και ο Θανάσης Βόγιας".
Σαν τ' άκουσε ο Χαλίμπεης, αφρίζει και φωνάζει:
"Χίλια πουγκιά σας δίνω γω κι ακόμα πεντακόσια,
το Διάκο να χαλάσετε, το φοβερό τον κλέφτη,
γιατί θα σβήσει τη Τουρκιά κι όλο μας το ντοβλέτι".

Το Διάκο τότε παίρνουνε και στο σουβλί τον βάζουν.
Ολόρτο τον εστήσανε κι αυτός χαμογελούσε,
την πίστη τους τους ύβριζε, τους έλεγε, μουρτάτες:
"Σκυλιά, κι α' με σουβλίσετε ένας Γραικός εχάθη.
Ας είναι ο Οδυσσεύς καλά και ο καπετάν Νικήτας,
που θα σας σβήσουν την Τουρκιά κι όλο σας το ντοβλέτι".