Γλώσσα
Καλοκαίρι με δρεπάνι, τσουγκράνα και αμίλητο νερό
Στις μέρες μας, ο θερισμός και ο αλωνισμός υπάρχουν μόνο ως αναμνήσεις στη σκέψη των ηλικιωμένων και σε εικόνες βιβλίων ή εκθέσεις αντικειμένων.
Κατά τον μήνα Ιούνιο ή θεριστή, γινόταν το θέρισμα των σιτηρών με το δρεπάνι και τη δοκάνη.
Όταν τα στάχυα ωρίμαζαν και έπαιρναν ένα χρυσοκίτρινο χρώμα oι θεριστές, άνδρες και γυναίκες, ήταν έτοιμοι. Άρχιζαν το θερισμό νωρίς το πρωί. Αφού έκαναν το σταυρό τους, έπιαναν με το αριστερό χέρι πολλά στάχυα μαζί και με το δρεπάνι, που κρατούσαν στο δεξί χέρι, έκοβαν χαμηλά τα στάχυα. Η ποσότητα των σταχυών που χωρούσε το χέρι λεγόταν χερόβολο. Το κάθε χερόβολο το τοποθετούσαν μαζί με άλλα και σχημάτιζαν τις χεριές.
Όταν τελείωνε ο θερισμός ακολουθούσε το αλώνισμα. Το αλώνισμα γινόταν στο αλώνι που ήταν ένας χώρος κυκλικός. Χτυπούσαν τα στάχυα με πολλή δύναμη, είτε με το χέρι ή με ζώα, για να αποχωριστεί ο καρπός από τα υπόλοιπα στελέχη.
Γλωσσάρι:
το μπερεκέτι : τούρκικη λέξη, αφθονία υλικών αγαθών και ιδίως καλή σοδειά. ο τέντζερης : τούρκικη λέξη, κατσαρόλα συνήθως χάλκινη
σεργιανίζω : τούρκικη λέξη, βγαίνω βόλτα, γυρίζω στους δρόμους χωρίς συγκεκριμένο σκοπό.
ο μαχαλάς : τούρκικη λέξη, γειτονιά ή συνοικία
ο μπαχτσές : τούρκικη λέξη, κήπος, περιβόλι.
η τσακμακόπετρα: τούρκικη λέξη, είδος πέτρας που παράγει σπινθήρες, όταν τη χτυπάμε με ένα πολύ σκληρό αντικείμενο το καμουτσίκι: είδος μαστιγίου για να χτυπούν τα ζώα για να προχωρήσουν
Τον Ιούνιο , ο λαός μας τον λέει και Θεριστή , γιατί τότε γίνεται το θέρισμα , η σημαντικότερη, ίσως, δουλειά του γεωργού, τότε αρχίζει να ...σοδεύει , τότε νοιώθει να δικαιώνονται οι κόποι του.
Ο θερισμός πρέπει να γίνει γρήγορα, για το φόβο της βροχής. Θέλει σβελτάδα και προκοπή. Ο λαός, θέλοντας να δείξει πόσο απαιτητική δουλειά είναι, είπε: " θέρος , τρύγος , πόλεμος". Βέβαια, αναφέρεται στην εποχή που θέριζαν με το δρεπάνι, κάτω απ' το καυτερό λιοπύρι, κι όχι στη σημερινή, που οι θεριστικές μηχανές ορμάνε στους κάμπους και θερίζουν χιλιάδες στρέμματα σε μια μέρα. Την εποχή εκείνη, λοιπόν, οι θεριστάδες έπιαναν μια μια αρμαθιά στάχυα και τα θέριζαν με το δρεπάνι, πίσω τους οι γυναίκες τα έδεναν σε δεμάτια χρησιμοποιώντας πάλι στάχυα, σκληρή δουλειά μες το καλοκαίρι !
Τα έθιμα που παρουσιάζονται είναι η "Καλλινίτσα" και τα πανηγύρια.
Η "Καλλινίτσα", γίνεται 25 Ιουνίου για τον Αϊ - Γιάννη τον Κλήδονα, στο δρόμο. Είναι κάποια κοπέλα ανύπανδρη που όλα τα κορίτσια του χωριού την ντύνουν και τη στολίζουν. Είναι η "νύφη" του Αϊ- Γιάννη του Κλήδονα. Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια κοπέλα της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το "αμίλητο νερό". Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή. Στα νησιά, το αμίλητο νερό είναι συχνά θαλάσσιο, οπότε και πρέπει να συλλεχθεί από σαράντα κύματα. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο. Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να "ξαστριστεί". Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Στις 24 του μηνός τυχαίνει η ακμή του θέρους, οι θερινές αλλαγές του ήλιου, που είναι μια σημαντική, αλλά μερικές φορές κι επικίνδυνη αλλαγή του χρόνου, κυρίως για τους γεωργούς. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ορισμένες συνήθειες των αρχαίων, σχετικές με το θερινό ηλιοστάσιο, διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.
Μια τέτοια συνήθεια είναι κι οι φωτιές τ’ Αϊ -Γιαννιού που άναβαν στους δρόμους, στις 24 Ιουνίου το βράδυ, και πηδούσαν πάνω απ’ αυτές. Το πήδημα πάνω από τις φλόγες ήταν για τους αρχαίους ένα έθιμο καθαρτήριο και «διαβατήριο». Μ’ αυτόν τον τρόπο καθαρίζονταν, με τη δύναμη της φωτιάς, κι έτσι, δυνατοί και καθαροί έμπαιναν στη νέα περίοδο που άρχιζε.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΛΕΞΗΣ «ΚΛΗΔΟΝΑΣ»
Καταρχήν η ονομασία κλήδονας προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «κλήω» που σημαίνει «καλώ κάποιον με ευχάριστους ήχους».
Η λέξη «ο κλήδονας» παράγεται από την αρχαία λέξη «η κληδών», η οποία αναφέρεται στον Παυσανία (Βοιωτικά), Όμηρο κ.α.
Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, το μαντικό σημάδι και κατ’ επέκταση το άκουσμα του οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.
Ωστόσο η σωστή προέλευση της είναι από την αρχαία λέξη «κλήδων» που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία. Άλλο οι λέξεις
«κλειδί, κλειδώνω κ.α.» και άλλο οι λέξεις «κληδών, κλήδονας κ.α.» Απλώς και οι δυο ομάδες αυτές των λέξεων έχουν πρόγονο την αυτή ρίζα.
Κατά τον μήνα Ιούνιο ή θεριστή, γινόταν το θέρισμα των σιτηρών με το δρεπάνι και τη δοκάνη.
Όταν τα στάχυα ωρίμαζαν και έπαιρναν ένα χρυσοκίτρινο χρώμα oι θεριστές, άνδρες και γυναίκες, ήταν έτοιμοι. Άρχιζαν το θερισμό νωρίς το πρωί. Αφού έκαναν το σταυρό τους, έπιαναν με το αριστερό χέρι πολλά στάχυα μαζί και με το δρεπάνι, που κρατούσαν στο δεξί χέρι, έκοβαν χαμηλά τα στάχυα. Η ποσότητα των σταχυών που χωρούσε το χέρι λεγόταν χερόβολο. Το κάθε χερόβολο το τοποθετούσαν μαζί με άλλα και σχημάτιζαν τις χεριές.
Όταν τελείωνε ο θερισμός ακολουθούσε το αλώνισμα. Το αλώνισμα γινόταν στο αλώνι που ήταν ένας χώρος κυκλικός. Χτυπούσαν τα στάχυα με πολλή δύναμη, είτε με το χέρι ή με ζώα, για να αποχωριστεί ο καρπός από τα υπόλοιπα στελέχη.
Γλωσσάρι:
το μπερεκέτι : τούρκικη λέξη, αφθονία υλικών αγαθών και ιδίως καλή σοδειά. ο τέντζερης : τούρκικη λέξη, κατσαρόλα συνήθως χάλκινη
σεργιανίζω : τούρκικη λέξη, βγαίνω βόλτα, γυρίζω στους δρόμους χωρίς συγκεκριμένο σκοπό.
ο μαχαλάς : τούρκικη λέξη, γειτονιά ή συνοικία
ο μπαχτσές : τούρκικη λέξη, κήπος, περιβόλι.
η τσακμακόπετρα: τούρκικη λέξη, είδος πέτρας που παράγει σπινθήρες, όταν τη χτυπάμε με ένα πολύ σκληρό αντικείμενο το καμουτσίκι: είδος μαστιγίου για να χτυπούν τα ζώα για να προχωρήσουν
1η ενότητα: Αγροτικές δραστηριότητες
"Δευτέρα 1η Ιουνίου, δηλαδή του Θεριστή, 1950", "1η Ιουνίου, αργά το βράδυ" "Πέμπτη 10 Ιουλίου, του Αλωνάρη"Τον Ιούνιο , ο λαός μας τον λέει και Θεριστή , γιατί τότε γίνεται το θέρισμα , η σημαντικότερη, ίσως, δουλειά του γεωργού, τότε αρχίζει να ...σοδεύει , τότε νοιώθει να δικαιώνονται οι κόποι του.
Ο θερισμός πρέπει να γίνει γρήγορα, για το φόβο της βροχής. Θέλει σβελτάδα και προκοπή. Ο λαός, θέλοντας να δείξει πόσο απαιτητική δουλειά είναι, είπε: " θέρος , τρύγος , πόλεμος". Βέβαια, αναφέρεται στην εποχή που θέριζαν με το δρεπάνι, κάτω απ' το καυτερό λιοπύρι, κι όχι στη σημερινή, που οι θεριστικές μηχανές ορμάνε στους κάμπους και θερίζουν χιλιάδες στρέμματα σε μια μέρα. Την εποχή εκείνη, λοιπόν, οι θεριστάδες έπιαναν μια μια αρμαθιά στάχυα και τα θέριζαν με το δρεπάνι, πίσω τους οι γυναίκες τα έδεναν σε δεμάτια χρησιμοποιώντας πάλι στάχυα, σκληρή δουλειά μες το καλοκαίρι !
Ο θερισμός χθες και σήμερα...
Ένα μήνα αργότερα είναι το αλώνισμα. Γι΄αυτό και ο Ιούλιος λέγεται και Αλωνάρης.
Στα παλιότερα χρόνια το αλώνισμα γινόταν με βόδια, αλλά αντικαταστάθηκαν από άλογα γιατί ήταν πολύ δυσκίνητα.
Απλώνονται πάνω στο στρογγυλό αλώνι τα δεμάτια, κόβονται και σκορπίζονται σε όλο το χώρο του αλωνιού. Στο κέντρο του βρίσκεται ο στρίγερος, που είναι ένα χοντρό και γερό ξύλο, συνήθως από πουρνάρι, μπηγμένο στο χώμα και στερεωμένο καλά. Πάνω του δένεται η τριχιά, που κρατά τα ζώα όταν γυρνάνε πάνω στο αλώνι. O αγωγιάτης, έτσι λέγεται αυτός που ακολουθεί τα ζώα στο αλώνι, κρατά μια βίτσα στα χέρια, την χτυπά στον αέρα για να τα φοβίζει και να τρέχουν. Η κίνηση των ζώων γίνεται και προς τις δυο κατευθύνσεις. Το σκοινί του στρίγερου μαζεύεται πάνω του ενώ τα ζώα τρέχουν και έτσι πατούν τα χερόβολα σε όλο το αλώνι απ' έξω προς τα μέσα. Ύστερα τα αλλάζουν. Το αλώνισμα συνεχίζεται μέχρις ότου τα χερόβολα γίνουν άχυρο και φυσικά βγει ο καρπός από τα στάχυα. Ύστερα γίνεται το μάζεμα. Μετά το μεσημέρι γίνεται το λίχνισμα. Ο αέρας που φυσά βοηθά σ' αυτή τη δουλειά. Με τα δικράνια πετάνε ψηλά το άχυρο για να διαχωριστεί από τον καρπό. Ο αέρας το μεταφέρει στην άκρη του αλωνιού. Χρησιμοποιούν ακόμη τα ξύλινα φτυάρια και φυσικά το δριμόνι (μεγάλο κόσκινο) για το κοσκίνισμα του καρπού. Ο καρπός λιάζεται και αποθηκεύεται στα κασόνια ή στα ματαράτσια (μεγάλα υφαντά σακιά). Έτσι ολοκληρώνεται η επίπονη εργασία του αλωνισμού.
Στα παλιότερα χρόνια το αλώνισμα γινόταν με βόδια, αλλά αντικαταστάθηκαν από άλογα γιατί ήταν πολύ δυσκίνητα.
Απλώνονται πάνω στο στρογγυλό αλώνι τα δεμάτια, κόβονται και σκορπίζονται σε όλο το χώρο του αλωνιού. Στο κέντρο του βρίσκεται ο στρίγερος, που είναι ένα χοντρό και γερό ξύλο, συνήθως από πουρνάρι, μπηγμένο στο χώμα και στερεωμένο καλά. Πάνω του δένεται η τριχιά, που κρατά τα ζώα όταν γυρνάνε πάνω στο αλώνι. O αγωγιάτης, έτσι λέγεται αυτός που ακολουθεί τα ζώα στο αλώνι, κρατά μια βίτσα στα χέρια, την χτυπά στον αέρα για να τα φοβίζει και να τρέχουν. Η κίνηση των ζώων γίνεται και προς τις δυο κατευθύνσεις. Το σκοινί του στρίγερου μαζεύεται πάνω του ενώ τα ζώα τρέχουν και έτσι πατούν τα χερόβολα σε όλο το αλώνι απ' έξω προς τα μέσα. Ύστερα τα αλλάζουν. Το αλώνισμα συνεχίζεται μέχρις ότου τα χερόβολα γίνουν άχυρο και φυσικά βγει ο καρπός από τα στάχυα. Ύστερα γίνεται το μάζεμα. Μετά το μεσημέρι γίνεται το λίχνισμα. Ο αέρας που φυσά βοηθά σ' αυτή τη δουλειά. Με τα δικράνια πετάνε ψηλά το άχυρο για να διαχωριστεί από τον καρπό. Ο αέρας το μεταφέρει στην άκρη του αλωνιού. Χρησιμοποιούν ακόμη τα ξύλινα φτυάρια και φυσικά το δριμόνι (μεγάλο κόσκινο) για το κοσκίνισμα του καρπού. Ο καρπός λιάζεται και αποθηκεύεται στα κασόνια ή στα ματαράτσια (μεγάλα υφαντά σακιά). Έτσι ολοκληρώνεται η επίπονη εργασία του αλωνισμού.
Το αλώνισμα χθες και σήμερα...
2η ενότητα : Τα έθιμα
"25 Ιουνίου", "15 Ιουλίου"Τα έθιμα που παρουσιάζονται είναι η "Καλλινίτσα" και τα πανηγύρια.
Η "Καλλινίτσα", γίνεται 25 Ιουνίου για τον Αϊ - Γιάννη τον Κλήδονα, στο δρόμο. Είναι κάποια κοπέλα ανύπανδρη που όλα τα κορίτσια του χωριού την ντύνουν και τη στολίζουν. Είναι η "νύφη" του Αϊ- Γιάννη του Κλήδονα. Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια κοπέλα της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το "αμίλητο νερό". Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή. Στα νησιά, το αμίλητο νερό είναι συχνά θαλάσσιο, οπότε και πρέπει να συλλεχθεί από σαράντα κύματα. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο. Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να "ξαστριστεί". Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Στις 24 του μηνός τυχαίνει η ακμή του θέρους, οι θερινές αλλαγές του ήλιου, που είναι μια σημαντική, αλλά μερικές φορές κι επικίνδυνη αλλαγή του χρόνου, κυρίως για τους γεωργούς. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ορισμένες συνήθειες των αρχαίων, σχετικές με το θερινό ηλιοστάσιο, διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.
Μια τέτοια συνήθεια είναι κι οι φωτιές τ’ Αϊ -Γιαννιού που άναβαν στους δρόμους, στις 24 Ιουνίου το βράδυ, και πηδούσαν πάνω απ’ αυτές. Το πήδημα πάνω από τις φλόγες ήταν για τους αρχαίους ένα έθιμο καθαρτήριο και «διαβατήριο». Μ’ αυτόν τον τρόπο καθαρίζονταν, με τη δύναμη της φωτιάς, κι έτσι, δυνατοί και καθαροί έμπαιναν στη νέα περίοδο που άρχιζε.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΛΕΞΗΣ «ΚΛΗΔΟΝΑΣ»
Καταρχήν η ονομασία κλήδονας προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «κλήω» που σημαίνει «καλώ κάποιον με ευχάριστους ήχους».
Η λέξη «ο κλήδονας» παράγεται από την αρχαία λέξη «η κληδών», η οποία αναφέρεται στον Παυσανία (Βοιωτικά), Όμηρο κ.α.
Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, το μαντικό σημάδι και κατ’ επέκταση το άκουσμα του οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.
Ωστόσο η σωστή προέλευση της είναι από την αρχαία λέξη «κλήδων» που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία. Άλλο οι λέξεις
«κλειδί, κλειδώνω κ.α.» και άλλο οι λέξεις «κληδών, κλήδονας κ.α.» Απλώς και οι δυο ομάδες αυτές των λέξεων έχουν πρόγονο την αυτή ρίζα.
Τα πανηγύρια - το 2ο έθιμο που αναφέρεται στο μάθημα - για τις γιορτές του Ιουλίου γίνονται στις εκκλησίες των αγίων που γιορτάζουν. Ιδιαίτερα περιγράφεται το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία που γίνεται στο εκκλησάκι του, στην κορφή του βουνού. Περιλαμβάνει πεζοπορία που αρχίζει από το χωριό και τελειώνει στην κορυφή του βουνού. Το έθιμο συμβολίζει την ιστορία για το πώς έστησε το καλύβι του ο άγιος στο βουνό.
Ξεκινάμε με το θέμα και τη θέση του συγγραφέα. Σκοπός είναι να δώσουμε στον αναγνώστη τις βασικές θέσεις του συγγραφέα συνοπτικά και περιεκτικά χωρίς κριτική ή σχόλια δικά μας.
Μπορούμε να ξεκινήσουμε π.χ.
Ο συντάκτης του κειμένου αναφέρει,
παρουσιάζει
αναλύει,
απευθύνεται,
προτείνει,
υποστηρίζει
τονίζει,
περιγράφει
Ακολουθούμε μια πορεία ως εξής:
Αρχικά,
Στη συνέχεια,
Έπειτα,
Κατόπιν
Παράλληλα,
Ταυτόχρονα,
Τέλος,
Ο συγγραφέας καταλήγει,
συμπεραίνει
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.