Ενότητα 4 Διατροφή

Οι φάλαινες

Αρχαίων γεύσεις

Για τους αρχαίους Έλληνες τα γεύματα της ημέρας ήταν τρία στον αριθμό. Το πρώτο από αυτά (ἀκρατισμός) αποτελούσε κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί (ἄκρατος), συνοδευόμενο από σύκα ή ελιές. Το δεύτερο (ἄριστον) λάμβανε χώρα το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα. Το τρίτο (δεῖπνον), το οποίο ήταν και το σημαντικότερο της ημέρας, σε γενικές γραμμές καταναλωνόταν αφού η νύχτα είχε πλέον πέσει. Σε αυτά μπορεί να προστεθεί ένα επιπλέον ελαφρύ γεύμα (ἑσπέρισμα) αργά το απόγευμα. Τέλος το ἀριστόδειπνον ήταν ένα κανονικό γεύμα που μπορούσε να σερβιριστεί αργά το απόγευμα στη θέση του δείπνου.

 Οι Έλληνες έτρωγαν καθιστοί, ενώ οι πάγκοι χρησιμοποιούνταν κυρίως στα συμπόσια. Τα τραπέζια, υψηλά για καθημερινή χρήση και χαμηλά για τα συμπόσια, είχαν συνήθως ορθογώνιο σχήμα. Κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. ιδιαίτερα διαδεδομένα ήταν τα στρογγυλά τραπέζια, συχνά με ζωόμορφα πόδια.

  

Κομμάτια πεπλατυσμένου ψωμιού μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως πιάτα, ωστόσο τα πήλινα δοχεία ήταν και τα πιο διαδεδομένα. Τα πιάτα με την πάροδο του χρόνου κατασκευάζονταν με περισσότερο γούστο και επιμέλεια, με αποτέλεσμα να συναντά κανείς κατά τη ρωμαϊκή περίοδο πιάτα από πολύτιμα μέταλλα ή ακόμη και γυαλί. Η χρήση του πιρουνιού ήταν άγνωστη και ο συνήθης τρόπος λήψης του φαγητού ήταν με τα δάχτυλα.  Εντούτοις μαχαίρια χρησιμοποιούνταν για την κοπή του κρέατος, καθώς και κάποια μορφή  κουταλιών για σούπες και ζωμούς.

Στην ελληνική αρχαιότητα εκτός από το καθημερινό δείπνο (βραδινό γεύμα)

 υπήρχε και το δειπνούμενο γεύμα με φίλους ή γνωστούς 

που ονομάζονταν "συμπόσιο" ή "εστίαση" που σήμερα λέγεται συνεστίαση.

 Υπήρχαν και δείπνα όπου οι συμμετέχοντες συνεισέφεραν ή οικονομικά, ή 

με τρόφιμα, τα οποία και λέγονταν "συμβολές". Ο Όμηρος τα αποκαλεί "εράνους". 

Στα γεύματα και στα δείπνα τα τραπέζια ήταν γεμάτα με ψωμί, 

με κρέατα και χορταρικά, κι ακόμη με ελιές, πίτες, γλυκίσματα και φρούτα. 

Φυσικά και με άφθονο κρασί.

Μάθε για το σίλφιο ...

Από τα όσπρια, γνωστά στους αρχαίους ήταν τα φασόλια, οι φακές, τα ρεβίθια (που τα προτιμούσανε ψημένα), τα μπιζέλια και τα κουκιά, που τα έτρωγαν, συνήθως, σε πουρέ (έτνος).

Από τα απαραίτητα, στο τραπέζι, ήταν και το λάδι. Κάτι που,  ήταν απαραίτητο και στις παλαίστρες, για ν' αλείφουν οι αθλητές τα κορμιά τους.

Φημισμένα ήταν τα λάδια της Σάμου και της Ικαρίας.

Οι αρχαίοι συνήθιζαν να βγάζουν λάδι από άγουρες ελιές, που το προτιμούσανε στις σαλάτες τους. Επίσης από τα αμύγδαλα και τα καρύδια έβγαζαν ένα είδος λαδιού, καλό για τα γλυκίσματα τους.

Από τα απαραίτητα επίσης στο καθημερινό τραπέζι ήταν το γάλα και το τυρί, που όμως ήταν στις πόλεις από τα σπάνια αγαθά.

Φυσικά, τα σκόρδα και τα κρεμμύδια ήταν στο καθημερινό μενού.

Από τα εκλεκτότερα εδέσματα ήταν οι κοχλιοί, τα σαλιγκάρια, που τα έτρωγαν οι Κρητικοί από την εποχή του Μίνωα.

Τα μικρά πουλιά, σπίνους, τσίχλες, ακόμη και τους λαγούς, αφού τα ψήνανε, τα διατηρούσανε μέσα σ' ευωδιαστό λάδι. Μάλιστα, τα παραγεμίζανε με διάφορα καρυκεύματα, κάτι που συνηθίζεται και σήμερα στα χωριά της Μάνης.

Για τη φτωχολογιά οι σούπες ήταν το πιο συνηθισμένο καθημερινό φαγητό. Έτρωγαν βέβαια και ψαρόσουπες, που η πλούσια όμως τάξη τις απέφευγε!

Ένας ζωμός που ευχαριστούσε ιδιαίτερα τον Ηρακλή (οι αρχαίοι είχαν να λένε για τη λαιμαργία του) ήταν από μπιζέλια.

Στα χορταρικά έριχναν μια σάλτσα φτιαγμένη από λάδι, δριμύ ξύδι, διάφορα καρυκεύματα, ακόμη και μέλι.

Τα κρέατα ήταν πανάκριβα, παρά τις πολλές θυσίες που γίνονταν για τους θεούς. Φθηνότερο, συγκριτικά, ήταν το χοιρινό, που για τους φτωχούς όμως ήταν κι αυτό απλησίαστο.

Στην ύπαιθρο βέβαια έτρωγαν συχνότερα κρέας, αφού μπορούσαν να θρέψουν στις αυλές τους και τους κήπους πουλερικά, γουρουνόπουλα, κατσίκια κι αρνιά.

Οι Αθηναίοι, πλούσιοι και φτωχοί, είχαν μεγάλη αδυναμία στα θαλασσινά και στα όστρακα. Μεγάλη ζήτηση είχαν στην αθηναϊκή αγορά παστά ψάρια από τον Ελλήσποντο και τον Εύξεινο Πόντο και φυσικά κάθε τι που 'φτανε από την κοντινή λίμνη της Κωπαΐδας.

Και τα χέλια, όμως, ήταν πανάκριβα, αφού, γύρω στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα, στοίχιζαν τρεις δραχμές το ένα, όσο κόστιζε κι ένα μικρό γουρουνόπουλο, ποσό μεγάλο για την εποχή.

Για το λαό, όμως, οι σαρδέλες του Φαλήρου ήταν το πιο συνηθισμένο θαλασσινό, μαζί με κριθαρένιο ψωμί. 

Γραμματική της ενότητας

• Οι αποτελεσματικές ή συμπερασματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες εξαρτημένες προτάσεις που φανερώνουν το αποτέλεσμα μιας πράξης.

Οι δευτερεύουσες προτάσεις αυτές, χωρίζονται με κόμμα 

από την κύρια πρόταση και φανερώνουν ποιο 

είναι το αποτέλεσμα του 

περιεχομένου της.

Οι αποτελεσματικές/συμπερασματικές προτάσεις αρχίζουν:

α.  με αποτελεσματικούς συνδέσμους: ώστε και που.

Μετά τα ώστε και που συχνά υπάρχει το να:

π.χ. Έκανε τόσο κρύο που φορούσαμε μπουφάν και μέσα στο σπίτι.

Ήταν αρκετά ευγενικός ώστε να μου δώσει τη θέση του.

β.  με φράσεις που χρησιμοποιούνται ως αποτελεσματικοί σύνδεσμοι (με αποτέλεσμα να):

π.χ. Κάνω πολλές δουλειές ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα να μην μπορώ να αποδώσω σε καμία.

Η άρνηση στις αποτελεσματικές/συμπερασματικές προτάσεις είναι

δε(ν) ή μη(ν).

Συχνά, στην πρόταση την οποία προσδιορίζουν οι αποτελεσματικές

προτάσεις, υπάρχουν οι δεικτικές αντωνυμίες τέτοιος, τέτοια, τέτοιο ή τόσος, τόση, τόσο ή τα επιρρήματα τόσο, έτσι.

π.χ. Με είχε ενοχλήσει τόσο ώστε να μη θέλω να τον ξαναδώ στα μάτια μου.

• Προστακτική αορίστου

Προστακτική είναι η έγκλιση που χρησιμοποιούμε όταν προστάζουμε, όταν δίνουμε εντολές ή οδηγίες σε κάποιον ή ακόμα όταν θέλουμε να εκφράσουμε παράκληση ή ευχή.

Παραδείγματα

• Άνοιξε την πόρτα. (προσταγή)
  
• Στρίψε δεξιά στο τέλος του δρόμου. (οδηγία)
  
• Φέρε μου, σε παρακαλώ, το βιβλίο. (παράκληση)
  
• Bοήθησέ την, Παναγία μου. (ευχή)
• 
  

Πολλά ρήµατα στον αόριστο, όπως και στον παρατατικό, παίρνουν το ε ως αύξηση.   

          τρέχω   έτρεξα

          γράφω   έγραψα

Η συλλαβή αυτή παραμένει όταν τονίζεται και φεύγει όταν δεν τονίζεται:

       έτρεξα, αλλά τρέξαμε

       έγραψα, αλλά γράψαμε

Στα σύνθετα ρήµατα αυτή η αύξηση µπαίνει ανάµεσα στην πρόθεση και στο ρήµα.

      

       ανα + τρέχω = ανατρέχω - ανέτρεξα

       διά + γράφω = διαγράφω -  διέγραψα

ΠΡΟΣΟΧΗ! Η αύξηση υπάρχει μόνο στην οριστική και όχι στις άλλες

εγκλίσεις. Επομένως, η προστακτική αορίστου σχηματίζεται χωρίς αύξηση.  

Οριστική Αορίστου            Προστακτική Αορίστου

(Αυτός) ανέτρεξε                 (εσύ)  ανάτρεξε (χωρίς αύξηση)
(Αυτός) διέγραψε                 (εσύ) διάγραψε (χωρίς αύξηση)